آذربایجان

Republic of Azerbaijan

 

نشان ملی:                           

نام کشور: جمهوری آذربایجان (پارلمانی چند حزبی)

پایتخت: باکو

زبان رسمی: ترکی آذربایجانی

نوع حکومت: جمهوری

مساحت: km² 86600  (یکصد و سیزدهم در جهان)

جمعیت: در سال 1387 ، ۸/۷۳۰/۰۰۰ نفر (نود و یکم در جهان)

واحد پول: منات

پیش شماره تلفن: 994+

دامنه اینترنتی: .az

فهرست مطالب:

· وجه تسمیه
· جغرافیا
· پیشینه تاریخی
· اقتصاد
· سیاست
· جمعیت
· فرهنگ
· دین و مذهب
· برخی نقاط دیدنی 

  

جمهوری آذربایجان کشوری در منطقهٔ جغرافیایی قفقاز و در گذرگاه اروپا و آسیای جنوب غربی و در کناره غربی دریای خزر می‌باشد. پایتخت آن باکو است. 

نقشه شهر باکو

کلیک کنید

 کشورهای همسایهٔ جمهوری آذربایجان عبارتند از: ایران در جنوب، ارمنستان و ترکیه در غرب، گرجستان در شمال غربی، و روسیه در شمال. همچنین این کشور دارای مرز آبی با کشورهای ترکمنستان و قزاقستان در کنارهٔ دریای خزر نیز هست. 

 جمهوری خودمختار نخجوان که از خاک اصلی جمهوری آذربایجان جدا مانده و استان خودمختار قره‌باغ کوهستانی نیز واحدهای فدرال جمهوری آذربایجان هستند . ناحیهٔ قره‌باغ و هفت بخش پیرامون آن واقع در جنوب غربی جمهوری آذربایجان در جریان جنگ قره‌باغ ، به اشغال نیروهای ارمنستان درآمده‌است .

نوع حکومت جمهوری آذربایجان ، جمهوری پارلمانی چند حزبی با یک مجلس قانونگذاری است . جمهوری آذربایجان سکولار است و از سال ۲۰۰۱ به عضویت شورای اروپا درآمده‌ است . بیشتر جمعیت جمهوری آذربایجان مسلمان شیعه هستند . آمار بیطرف از جمهوری آذربایجان در رابطه با تنوع قومی وجود ندارد . در کنار زبان ترکی آذربایجانی (زبان رسمی) ، زبان‌های روسی ، ارمنی ، کردی ، تالشی ، تاتی ، عبری ، و لزگی نیز صحبت می‌شود . 

وجه تسمیه

آذربایجان بیشتر به مناطق شمال غربی ایران اطلاق می‌شود. در سال 1297 میلادی با فروپاشی روسیه تزاری در مناطق مسلمان نشین قفقاز جنوبی جمهوری دمکراتیک آذربایجان تشکیل شد و از آن پس برای این منطقه نام آذربایجان به کار گرفته شد. اگر بطور دقیقتری بررسی کنیم، نام آذربایجان از نام استانداری (ساتراپ) از ایران در زمان هخامنشی بنام آتروپات گرفته شده است که بعدها توسط اسکندر مقدونی ابقاء گردید. علم لغت شناسی ریشه این نام را در دین زرتشت ایران باستان می داند.  

 

اسکندر مقدونی 

آتروپاتها بر سرزمینی بنام آتروپاتکان (آذربایجان امروزی) حکومت می کردند. کلمه آتروپات بر گرفته از ترکیبی ایرانی یونانی که احتمالا متعلق به قوم ماد بوده و معنای آن «محافظت شده توسط آتش مقدس» است. نام یونانی آن دیودوروس سیکولوس (Diodorus Siculus) و استرابو (Strabo) بوده که با لغت آدورباداگان در پهلوی ادامه یافت و هر دو این لغت ها به خزانه دار و خزانه داری آتش در فارسی امروزی معنی می شود.

جغرافیا 

   

 رشته کوه های قفقاز

جمهوری آذربایجان در جنوب رشته کوه‌های قفقاز و شمال رودخانه ارس و در کنار دریای خزر واقع شده‌است. سه رشته‌کوه قفقاز بزرگ در شمال، قفقاز کوچک در غرب و کوه‌های تالش در جنوب این کشور را احاطه کرده‌است. این کوه ها 40 درصد از مساحت جمهوری آذربایجان را در برگرفته است و قله کوه بازاردوزو (Bazardüzü) با ارتفاع 4466 متر بلندترین نقطه آن است. نواحی میانی شامل جلگه‌های آران مرکزی، مغان و میل و سواحل دریای خزر کم ارتفاع و پست بوده و ارتفاع در پست ترین قسمت ۲۸ متر پایین‌تر از سطح دریاهای آزاد است. منابع اصلی آب در آذربایجان، آبهای سطحی می باشند. در این کشور حدود 8350 رودخانه وجود دارد اما فقط 24 عدد از آنها طولی بیش از 100 کیلومتر دارند. بزگترین دریاچه آن، دریاچه ساریسو (Sarysu) با 67 کیلومترمربع و طولانی ترین رودخانه آن رود کور (Kur) با 1515 کیلومتر طول می باشد. ضمنا کور و ارس معروفترین رودخانه های آذربایجان بوده که از دریای خزر سرچشمه می گیرند. آذربایجان دارای 4 جزیره در دریای خزر می باشد که منطقه ای حدود 30 کیلومترمربع را احاطه می نماید.

جمهوری آذربایجان یک کشور محاط در خشکی است. این کشور در پیرامون دریای خزر، که یک دریای بسته‌است، واقع شده و طول خط ساحلی آن ۸۰۰ کیلومتر است. تنوع زیستی و گیاهی آذربایجان به دلیل تنوع آب و هوا بسیار زیاد است به گونه ای که تنها بیش از 4500 گونه گیاه در کوهستان های آذربایجان دیده می شود. براساس گزارشات و مشاهداتی که یافت شده است، تنوع حیوانی در این کشور زیاد یوده و هست. این اطلاعات برای اولین بار در قرن 17 جمع آوری گردید و آذربایجان بعنوان قلمرو حیوانات شناخته شد. مفهوم قلمرو حیوانات این است که نه تنها از حیوانات متعددی برخوردار است بلکه برخی از این حیوانات منحصربفرد و کمیابند. در این کشور 106 گونه پستاندار، 97 گونه ماهی، 363 گونه پرنده، 10 گونه دوزیست و 52 گونه خزنده وجود دارد!!

سمبل جانوران آذربایجان، «اسب قره باغی» بوده که تنها اسب سوارکاری ای است که می تواند در مناطق کوهستانی آذربایجان مسابقه دهد.  

 

 مشخصات خط مرزی آذربایجان:

· کل خط مرزی: 2648 کیلومتر

· ارمنستان: 1007 کیلومتر

· ایران: 765 کیلومتر

· گرجستان: 480 کیلومتر

· روسیه: 390 کیلومتر

· ترکیه: 15 کیلومتر

آب و هوای آذربایجان تحت تاثیر توده های هوای سر قطبی که از تندباههای اسکاندیناوی تولید می شود و همچنین بادهای معتدل سیبری و آسیای مرکزی، می باشد. از لحاظ آب و هوایی، جمهوری آذربایجان دارای چندین نوع آب و هوای مختلف است. به طوری که از ۱۱ ناحیه آب و هوایی ۹ گونه ناحیه در آذربایجان وجود دارد. درجه هوای متوسط در مناطق جلگه‌ای شمال و شرق کشور تا ۶ سانتیگراد در زمستان و ۳۶ درجه سانتیگراد در تابستان می‌رسد، در حالیکه در مناطق کوهستانی غربی زمستانها تا ۹- در زمستان و ۱۲ درجه سانتیگراد در تابستان می‌رسد. پایین ترین دمای مطلق در اردوباد به میزان ۳۳- درجه سانتیگراد و بالاترین دمای مطلق در جلفا به میزان ۴۶ درجه سانتیگراد ثبت شده است. بطور کلی شمال و شرق کشور دارای آب و هوای نسبتاً خشک و کوهستانی است در حالیکه منطقه جنوب شرقی آب و هوای مرطوب و ملایم تری دارد. مناطق غربی و شمالی و جنوبی شامل قره باغ و شمال شرقی جمهوری خودمختار نخجوان، دامنه کوههای قفقاز و ناحیه لنکران - آستارا و کوه های تالش بسیار مرطوب هستند. بیشترین میزان بارش سالانه در لنکران و به میزان ۱۶۰۰ تا ۱۸۰۰ میلیمتر و کمترین میزان بارش سالانه به میزان ۲۰۰ تا ۳۵۰ میلیمتر در آبشوران روی می دهد. مناطق مرکزی شامل جلگه‌های وسیع مستعد کشاورزی است که توسط رود کور و ارس آبرسانی می‌شوند.

جمهوری آذربایجان به ۵۹ بخش، ۱۱ شهر و ۱ جمهوری خودمختار تقسیم شده‌است. جمهوری خودمختار نخجوان دارای ۷ بخش است و بدین ترتیب، این کشور جمعاً به ۶۶ بخش تقسیم شده‌است. علاوه بر این این کشور به ۱۰ ناحیه اقتصادی تقسیم شده‌است. هر ناحیه اقتصادی شامل چند بخش می باشد. نواحی اقتصادی جمهوری آذربایجان عبارتند از: 

آبشوران قوبا - خاچماز داغلیق شیروان شکی - زاکاتالا گنجه - قازاخ

یوخاری قاراباغ کلبجر - لاچین کورا کورای مرکزی لنکران - آستارا

 شهرهای مهم آذربایجان :

ردیف	نام شهر	جمعیت	ردیف	نام شهر	جمعیت
۱	باکو	۱٬۹۱۷٬۰۰۰	۱۱	خان کندی	۵۵٬۲۸۲
۲	گنجه	۳۲۳٬۷۶۰	۱۲	لنکران	۵۰٬۵۳۴
۳	سومقاییت	۲۸۲٬۲۸۰	۱۳	رسولزاده	۴۸٬۷۱۶
۴	مینگچویر	۱۰۰٬۷۷۸	۱۴	بیله جری	۴۵٬۶۷۸
۵	قاراچوخور	۷۸٬۷۳۰	۱۵	مشتاغا	۴۲٬۶۳۵
۶	شیروان	۷۶٬۶۴۸	۱۶	آغدام	۴۲٬۵۸۷
۷	نخجوان	۷۵٬۹۷۲	۱۷	بردع	۴۰٬۷۴۱
۸	باکیخانوف	۷۱٬۸۳۶	۱۸	خاچماز	۴۰٬۳۹۱
۹	شکی	۶۵٬۶۱۶	۱۹	جلیل آباد	۳۹٬۹۷۴
۱۰	یولاخ	۵۷٬۴۴۹	۲۰	هوسان	۳۸٬۶۷۵

تقسیمات کشور در آذربایجان: (66 بخش و 11 شهر) 

Absheron   = آبشرون Aghjabadi  = آغجابادی Agdam  = آغدام Agdash  = آغداش Agstafa  = آغستافا Agsu  = آغسو Astara  = آستارا Baku  = باکو Balakan  = بالاکن Barda  = بردع Beylagan  = بیلکان Bilasuvar  = بیله سوار Dashkasan  = داشکسن Davachi  = دوچی Fizuli  = فضولی Gadabay  = گدبی Ganja  = گنجه Gobustan  = قوبوستان Goygol  = گوی گل Goranboy  = گورن بوی Goychay  = گوی چای Hajigabul  = حاجی قبول Imishli  = ایمیشلی Ismailli  = ایسماعیلی Jabrayil  = جبرائیل Jalilabad  = جلیل آباد Kalbajar  = کلبجر Khachmaz  = خاچماز Khankendi  = خان کندی Khizi  = خیزی Khojali  = خوجالی Khojavend  = خوجاوند Kurdamir  = کوردمیر Lachin  = لاچین Lankaran  = لنکران Lankaran  = لنکران Lerik  = لریک Masally  = ماسالی Mingachevir  = مینگچویر Naftalan  = نفتلان   Neftchala  = نفتچالا

Oghuz  = اقوز Qabala  = قبله Qakh  = قاخ Qazakh  = قازاخ Quba  = قوبه Qubadli  = قوبادلی Qusar  = کوثر Saatly  = ساتلی Sabirabad  = سبیر آباد Salyan  = سلیان Samukh  = ساموخ Shaki  = شکی Shaki  = شکی Shamakhi  = شاماخی Shamkir  = شمکیر Shirvan  = شیروان Shusha  = شوشا Shusha  = شوشا Siazan  = سیه زن Sumqayit  = سومقائیت Tartar  = ترتر Tovuz  = تو ووز Ujar  = اوجار Yardymli  = یاردیملی Yevlakh  = یولاخ Yevlakh  = یولاخ Zangilan  = زنگیلان Zaqatala  = زقاتله Zardab  = زرداب         در نخجوان Babek  = بابک Julfa  = جلفا Kangarli  = کنگرلی Nakhchivan  = نخجوان Ordubad  = اردوباد Sadarak  = سدرک Shakhbuz  = شاه بوز Sharur  = شرور

شهرهایی که ضخیم و ایتالیک شده اند، نواحی شهرستانی را تشکیل می دهند.

 

پیشینه تاریخی 

دوره پیش از تاریخ

سابقه حضور بشر در جمهوری آذربایجان به هزاران سال قبل باز می گردد. کاوشهای غار آزیخ (Azykh) در بخش فضولی وجود آثاری از زندگی بشر به قدمت ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار سال را نشان می دهد و متعلق به دوران پارینه سنگی (اواخر عصر برنز) است. سنگ نگاره های قبوستان نیز تاریخی ۱۲ هزارساله دارند.

در قرن نهم قبل از میلاد سکاها در این ناحیه ای که هم اکنون جمهوری آذربایجان نامیده می شود، سکنی گزیدند. به دنبال آنان مادها و سپس هخامنشیان به رهبری کوروش، جهت گسترش دین زرتشت، بر منطقه حاکم شدند. با حمله اسکندر دوران حکمرانی حاکمان وابسته به او در منطقه آغاز شد اما در دوره هایی حاکمان محلی با دادن خراج حکومتهای محلی خود را برپا می داشتند.

دوره باستان

در فاصله قرن اول تا سوم میلادی رومیان بر این منطقه مسلط شدند و نام آن را آلبانیا نهادند. در این دوران پادشاهی مسیحی آلبانیای قفقاز پدیدار شد اما در سال ۲۵۲-۲۵۳ پس از میلاد به دست شاپور اول ساسانی افتاد. کشمکش برای بدست گرفتن کنترل منطقه بین رومیها، پادشاهان ساسانی و حکام محلی ادامه داشت و قدرت بین آنها دست به دست می شد. به نوشته استرابون اهالی آلبانیای قفقاز از طوایفی که به ۲۶ زبان مختلف قفقازی صحبت می‌کردند تشکیل شده بود. برخی از این طوایف عبارت بودند از: اوتی‌ها, گارگارها, سوده‌ها (Sovde), کاسپی‌ها, موغ‌ها (مغ), ساکاسین‌ها, ماردها و آماردها, آریاک‌ها و آناریاک‌ها و قل‌ها (Qel) و لق‌ها.

دوره اسلام

در زمان ظهور اسلام سلسله مسیحی مهرانی ها در آلبانیای قفقاز حاکم بودند. آنان همواره توسط ترکان خزر از شمال و اعراب از جنوب مورد تهدید واقع می شدند. اعراب مسلمان پس از شکست دادن رومیان و ساسانیان به سوی آذربایجان لشکرکشی کردند و پس از درهم شکستن مقاومت مسیحیان به رهبری جوانشیر در سال 667 میلادی بر این ناحیه حاکم شدند.  

 

 برج دختر

شروانشاهان

از اواخر قرن دوم شمسی شروانشاهان حکومت منطقه آذربایجان را در دست گرفتند. آنان با آمدن سلجوقیان نیز بر مسند قدرت باقی ماندند. چرا که به آنان خراج می دادند. این سلسله تا زمان انقراضش در سال ۹۱۷ خورشیدی (۹۴۵ قمری) به دست شاه طهماسب یکم صفوی، در قسمتهایی از آذربایجان بویژه ناحیه شمال شرقی این جمهوری بصورت حاکمان محلی حکمرانی می کردند.  

 

 کاخ شیروانشاه

غزنویان و سلجوقیان

در اوایل قرن پنجم شمسی غزنویان بر قسمتی از منطقه مسلط شدند. آنان اولین حکومت ترک تبار در منطقه بودند که در تغییر ترکیب جمعیتی آذربایجان نقش عمده ای داشتند. بدنبال غزنویان سلجوقیان که حکومتی ترک تبار بودند بر منطقه حاکم شدند. این دوران، دوران شکوفایی ادبیات فارسی در منطقه نیز می باشد. مشهورترین شاعران این دوران، نظامی گنجوی و خاقانی شروانی می‌باشند. 

          

 نظامی گنجوی

حمله مغول و تیمور

در قرون سیزده و چهارده میلادی با هجوم مغولها و تاتارها (تیمور لنگ) سلسله‌های محلی ور افتادند. در قرن پانزده میلادی خانات محلی تحت سلطه آق قویونلو‌ها، تا به سلطنت رسیدن شاه اسماعیل صفوی به قسمت عمده اران، شروان و قره باغ تسلط داشتند. آران و شروان (جمهوری آذربایجان) جزو اولین مناطقی بود که شاه اسماعیل یکم صفوی تحت سلطه خود در آورد. بعد از جنگ تاریخی چالدران این منطقه به اشغال ترکان عثمانی درآمد تا دوباره هشتاد سال بعد ایرانیان (شاه عباس) موفق به بازپسگیری این منطقه شدند.
 

افشاریه و قاجاریه

در قرون بعد تحت حکومت افشاریه و سپس این سرزمین در داخل حکومت قاجاریه قرار داشته که در نهایت در سالهای 1193 و ۱۲۰۷ خورشیدی در پی پیمان گلستان و ترکمانچای میان ایران و روسیه از ایران جدا و به ضمیمهٔ روسیه تزاری شد.

سلطه تزارها بر آذربایجان

پس از انعقاد پیمان گلستان و ترکمانچای میان ایران و روسیه تزارهای کنترل منطقه قفقاز را در دست گرفتند اما همچنان نفوذ فرهنگی و معنوی ایران و عثمانی در منطقه بیشر از نفوذ روسیه بود. در این دوره روسها سرمایه گذاری بسیار کمی در این ناحیه می کردند. اما با استخراج نفت توجه به آذربایجان بیشتر گردید و اقتصاد محلی رونق گرفت. در این دوره جمعیت شهر باکو به طور فزاینده ای افزایش یافت و مهاجران روس یک سوم جمعیت شهر را تشکیل می دادند. ارامنه نیز به عنوان عمال روسها در دوایر رسمی مشغول بودند. اینگونه تضادهای اجتماعی باعث وقوع شورشهایی در سال 1905 میلادی شد.

سقوط تزارها و استقلال آذربایجان

در آغاز قرن بیستم با رشد صنایع، تفکرات اصلاح طلبانه در آذربایجان شکل گرفت. در سال 1903 میلادی حزب چپگرای همت با هدف دفاع از زبان و فرهنگ آذربایجانی تشکیل شد. حزب کوچک بلشویک نیز وجود داشت که بیشتر تحت کنترل روسها و ارامنه بود. در سال 1912 با انشعاب در حزب همت حزب مساوات شکل گرفت. به دنبال سقوط تزارها حزب بلشویک که متشکل از ارامنه و روسها بود سعی در تشکیل دولتی کمونیستی داشتند که با مخالفت مردم مسلمان و تشکیل ارتش اسلام این حرکت ناکام ماند سرانجام در روز 18 می سال 1918 جمهوری آذربایجان با عنوان جمهوری دمکراتیک آذربایجان توسط محمدامین رسولزاده رهبر حزب مساوات استقلال خود اعلام کرد. 

این حکومت اولین حکومت جمهوری در میان کشورهای مسلمان بود . تلاش جمهوری دمکراتیک آذربایجان برای آغاز گفتگوهای اتحاد با ایران باهجوم بلشویکها ناکام ماند و این کشور نوبنیاد تنها دوسال پس از کسب استقلال تحط سلطه اتحاد جماهیر شوروی درآمد .

در سلطه اتحاد جماهیر شوروی

از سال ۱۹۲۰ با پیروزی بلشویکها جمهوری آذربایجان یکی از جمهوری‌های تشکیل دهنده اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی بود.

در 13 اکتبر 1921، اتحاد جماهیر شوروی از جمهوریهای روسیه، ارمنستان، آذربایجان و گرجستان با نوشتن قراردادی با ترکیه بنام معاهده قارص، نخجوان به آذربایجان تعلق گرفت و منطقه ژانگزور (Zhangezur) به ارمنستان پیوست و همچنین قرارشد ترکیه به الکساندروپل گیمری بازگردد.

در 12 مارس 1922، تحت فشارهای زیاد مسکو، رهبران آذربایجان، ارمنستان و گرجستان اتحادیه ای بنام (TSFSR) تاسیس نمودند. این تلاش برای اولین بار در اتحاد جماهیر شوروی قبل از اتحاد جماهیر شوروی سابق بود. نمایندگان جمهوریهای فوق عبارت بودند از:

-  نریمان نریمانف (آذربایجان)

-  مدیوانی پولیکارپ (گرجستان)

-  الکساندر فیودورویچ میاسنیکیان (ارمنستان) 

       

نریمان نریمانف                                           مدیوانی پولیکارپ

 دبیر اول حزب کمونیست سرگو اردژونیکیدزه (Ordzhonikidze) بود. این شورا در سال 1936 منحل شد.  

سرگو اردژونیکیدزه

در طول جنگ جهانی دوم، جمهوری آذربایجان نقش حیاطی در سیاست استراتژیک اتحاد جماهیر شوروی ایفا کرد، قسمت عمده نفت اتحاد جماهیر شوروی در جبهه شرقی توسط باکو تامین می شد. بهمین دلیل در فوریه 1942 به بیش از 500 نفر از کارگران و کارمندان صنعت نفت آذربایجان مدال افتخار اهدا شد. در آنزمان حدود 800000 نفر آذربایجانی در صفوف ارتش شوروی حضور داشتند که حدود 400000 نفر از آنها کشته شدند و به سرلشکری مثل آسلانوف آزی (Aslanov Azi) عنوان قهرمان ملی شوروی اهدا شد.

آسلانوف آزی

 استقلال مجدد 

 

میخائیل گورباچف

بدنبال آغاز سیاست گلاسنوست توسط میخائیل گورباچف (Mikhail Gorbachev)، ناآرامیهای مدنی و نزاع قومی در مناطق مختلف اتحاد جماهیر شوروی آغاز شد، از جمله در منطقه قره باغ آذربایجان. اختلال در آذربایجان بعلت بی تفاوتیهای مسکو به مناقشات قبل، منجر به تهییج مردم برای استقلال و تجزیه طلبی گردید، سپس با قتل عام ارامنه در باکو و رویدادهای ژانویه سیاه این اختلالات به اوج رسید. در آن زمان ایاز موتالیبوف (Ayaz Mutallibov) بعنوان دبیر اول حزب کمونیست آذربایجان منصوب شد، چندی بعد با تصویب شورای عالی جمهوری، جمهوری آذربایجان به جمهوری دموکراتیک تبدیل گردید. 

جمهوری آذربایجان در روز ۳۰ اوت ۱۹۹۱ در خلال فروپاشی ها اعلام استقلال نمود و در 8 سپتامبر 1991 میلادی، ایاز موتالیبوف که تنها نامزد ریاست جمهوری بود، انتخاب گردید. در روز 18 اکتبر 1991، شورای عالی جمهوری آذربایجان اعلامیه ای را جهت رفراندوم در سراسر کشور تصویب نمود و در نتیجه در دسامبر 1991، اتحاد جماهیر شوروی رسما منحل شد.

در سالهای اولیه استقلال، آذربایجان با همسایه خود ارمنستان وارد جنگ شد و در پایان این خصومت ها در سال 1994، برای آذربایجان نتایجی جز از دست دادن حدود 16% از خاک خود (ازجمله قره باغ) و کشته شدن 30000 نفر و آواره شدن بیش از 1 میلیون نفر در بر نداشت. چندی بعد 4 قطعنامه توسط شورای امنیت سازمان ملل به شماره های 822، 853، 874 و 884 تصویب شد. به موجب این قطعنامه ها، نیروهای اشغالگر باید از داخل مرزهای آذربایجان خارج می شدند.  

  

حیدر علی اف

در سال 1993 میلادی رئیس جمهور آذربایجان ابوالفضل ایلچی بیک (Abulfaz Elcibay) بود، اما در یک قیام نظامی که به رهبری سرهنگ صورت حسینف (Surat Hoseynov) انجام شد، قدرت به حیدر علی اف (Heydar Aliyev) واگذار شد. در سال 1994، صورت حسینف که نخست وزیر شده بود برای بار دوم اقدام به کودتای نظامی نمود، اما این بار حسینف دستگیر و متهم به خیانت گردید.  

در سال 1995 نیز یکی دیگر از نظامیان (فرمانده یگان ویژه Militsiya) بنام روشن جواد اف (Rovshan Javadov) بر علیه علی اف قیام کرد که باعث مرگ خود و انحلال واحد OMON آذربایجان گردید. با تلاشهایی که علی اف برای کاهش بیکاری در کشور، کنترل گروههای جنایی، ایجاد نهادهای ایالتی مستقل و ثبات بخشیدن به صلح و سرمایه گذاریهای خارجی انجام داد، در اکتبر سال 1998، در انتخابات دور دوم ریاست جمهوری مجددا انتخاب گردید.

اقتصاد

جمهوری آذربایجان در مقایسه با جمهوریهای تازه استقلال یافته اطراف خود در اثر بهره برداری از منابع نفتی و سرمایه گزاری پس از استقلال توسعه بیشتری پیدا کرده‌ است . با وجود این بعد از استقلال این کشور ، تورم فزاینده ناشی از آثار جنگ قره‌باغ همراه با سیاست‌های آزادسازی قیمت‌ها و خصوصی سازی اقتصاد موجب شد که مردم جمهوری آذربایجان تحت فشارهای شدید اقتصادی قرار گیرند و قدرت خرید آنها به سرعت کاهش یابد ولی از سال ۱۹۹۶ میلادی ، افزایش درآمدهای حاصل از قراردادهای نفتی بین المللی ، روند رو به رشد سرمایه گذاری خارجی ، اعتبارات صندوق بین المللی پول و بانک جهانی و مساعدت کشورهای اروپایی موجب شد تا اقتصاد نابسامان این کشور کمی رو به بهبود گذارد .

جمهوری آذربایجان برای ثبات بخشیدن به اوضاع اقتصادی با کمک صندوق بین المللی پول دو برنامهٔ اقتصادی را به اجرا درآورده و توانسته‌است میزان تورم را کاهش دهد . میزان تورم در این کشور از ۴۱۱ درصد در سال ۱۹۹۵ میلادی به ۲۰ درصد در سال ۱۹۹۶ میلادی و ۷/۳ درصد در سال ۱۹۹۷ و صفر درصد در سال ۱۹۹۸ میلادی و (۵-) درصد در نیمه نخست سال ۲۰۰۰ میلادی کاهش یافته است .

انجام اصلاحات اقتصادی در این کشور و آزادسازی تجارت موجب پاگیری طبقه جدیدی از تجار و صاحبان صنایع با سرمایه‌های اندک شد . با این حال نباید فراموش کرد که این کشور در مرحله گذار از اقتصاد متمرکز کمونیستی به اقتصاد بازار است و هنوز بخش‌هایی از اقتصاد کشور به شیوه سابق اداره می‌شود .

در سال 2008 میلادی جمهوری آذربایجان بنا به گزارش بانک جهانی برترین کشور از نظر اجرای برنامه‌های اصلاحات اقتصادی بوده ‌است . و در رتبه نخست اصلاحات اقتصادی جهان قرار گرفت .

در اینجا باید خاطر نشان شد که دو سوم آذربایجان سرشار از نفت و گاز طبیعی است و بیشتر معادن مثل طلای این کشور در منطقه قفقاز موجود می باشد . در سال 2007 میلادی ، 100/755/4 هکتار زمین کشاورزی در منطقه وجود داشت . در همان سال منابع چوب آذربایجان ، 136 میلیون مترمکعب برآورد گردید .  

سیاست

به‌دنبال استقلال، فعالیت‌های سیاسی در جمهوری آذربایجان به شدت افزایش یافت. یکی از بزرگ‌ترین سازمانهای سیاسی اپوزیسیون جبههٔ خلق آذربایجان حول ملی گرایی ملی و دفاع در مقابل حملات ارمنستان تشکیل شد . این سازمان در مراحل بعدی حاوی فراکسیونهایی با اندیشه‌های پان ترکیستی نیز بوده‌است . در اولین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ابوالفضل ایلچی‌بیگ با اندیشه‌های قوم‌گرایانه این مقام رسید ، بعد از انتخاب ایلچی‌بیگ وی به همراه وزیر کشور خود اسکندر حمیدف در چندین نوبت خواستار تشکیل ترکیه بزرگ که شامل تمام نواحی شمالی ایران می‌شد شدند . پس از شکست‌های پیاپی در جنگ با ارمنستان ، و شکست تقریباً تمامی سیاستهای وی ، و چندین قیام خونین در چند شهر از جمله گنجه ، حیدر علی‌اف رئیس وقت پارلمان طی یک کودتای بدون خونریزی قدرت را به دست آورد و ایلچی‌بیگ به تبعید فرستاده شد .

در زمان ریاست‌جمهوری وی و وپسرش روابط با ایران به تدریج گرم و گرمتر شد ، تا جایی که روسای جمهور هر دو کشور در چندین نوبت به کشور یکدیگر سفر کرده‌اند ، و جمهوری کنسولگری‌ای نیز در شهر تبریز افتتاح کرد و علی‌اف پسر به آن شهر سفر کرده و با تجار آن دیدار کرد . موافقتنامه‌های زیادی نیز در زمینه‌های تجاری ، ورزشی ، فرهنگی و مرزی بین دو کشور بسته شده‌است . طبق این معاهده‌ها سفر به کل جمهوری خودمختار نخجوان و در بخش اصلی جمهوری تا چندین کیلومتر از مرز بدون ویزا امکان‌پذیر است و تقریباً تمامی احتیاجات نخجوان (گاز ، برق ، مواد غذایی و...) به علت بسته بودن مرز با ارمنستان از طریق ایران انجام می‌شود . درحال حاضر جریانات ضدایرانی تنها در بخش‌هایی از اپوزوسیون دولت این کشور دیده می‌شوند .

مسایل مورد مناقشه

در پی گسسته شدن اتحاد جماهیر شوروی و آغاز درگیری‌های قومی ، تعداد کثیری از ساکنان ارمنی منطقه قره‌باغ با مداخله ارتش جمهوری ارمنستان موفق به کنترل این ناحیه و شش ناحیه غیر ارمنی نشین شدند . جمهوری قره‌باغ که کنترل بیست درصد از اراضی جمهوری آذربایجان را دارد تا کنون توسط هیچ کشوری به رسمیت شناخته نشده‌است و از هر لحاظ تحت نفوذ و حاکمیت ارمنستان می‌باشد . در اثر این جنگهای حدود یک میلیون اهالی آذری و کرد جنگزده این منطقه بی خانمان گشته و تعداد کثیری هنوز در پناهگاه‌های موقتی و نیمه موقتی بسر می‌برند .

جمعیت

آمارهای غیررسمی در جمهوری آذربایجان حدود تالشان را از۴۰۰۰۰۰ تا ۸۰۰۰۰۰ ذکر میکنند و همچنین تعداد لزگی ها را خیلی بیشتر از آمار رسمی . منابع نیز به حدود دویست هزار نفر کرد اشاره میکنند هرچند آمار رسمی تنها دوازده هزار نفر قائل است .

در آمار اتنولاج ۲۰۰۸ نیز حدود تالشها هشتصدهزار نفر و حدود لزگی ها نزدیک به ۳۶۰۰۰۰ در جمهوری آذربایجان ذکر شده است .

حدود صد و بیست سال پیش بسیاری از اهالی باکو و محلهای اطراف آن پارسیزبان (تات) بودند . در آمار سال میلادی ۱۸۸۵، تعداد پارسیزبانان (تاتها) صد و بیست هزار نفر ذکر شده بود ولی در آمار سیاسی ۱۹۲۶، تعداد آنها ۲۸۵۰۰ ذکر شد و مابقی را "آذربایجانی" حساب کردند . 

ترکیب قومی جمهوری آذربایجان بنابر آمار دولتی که مورد اختلاف است
آذری	۹۱/۲۱٪
لزگی	۲/۲٪
روس	۱/۸٪
ارامنه	۱/۵٪
تالشی	۱٪
بقیه اقوام	۳/۲٪

از جمعیت ۸٬۲۳۸٬۶۷۲ نفری جمهوری آذربایجان ۵۱٪ شهرنشین و ۴۹٪ در روستاها زندگی می کنند . نرخ رشد جمعیت این کشور ۰٫۷۶۲٪ است .

اما همانطور که گفته شده است جمهوری آذربایجان به اندیشه بسیاری از صاحبنظران جمعیت اقلیتهای خود را کم میشمرد . بنابراین تعداد واقعی تالشی ها و لزگی ها و کردها و تاتها هنوز روشن نیست و آمارهای رسمی جمهوری آذربایجان با دیدگاه دانشمندان غربی  و مدافعان حقوق بشر  اختلاف فاحشی دارد . دکتر وارتان گریگوریان ، ایرانشناس و اسلامشناس نامی نیز مقاله مهمی در رابطه با کم شماری اقلیتهای قومی بویژه تالشیان در جمهوری آذربایجان نوشته است  .

فرهنگ

فرهنگ مردم جمهوری آذربایجان بنا به موقعیت جغرافیایی و میراث تاریخی متأثر از فرهنگهای مختلف منطقه قفقاز و خاورمیانه از جمله فرهنگهای ایرانی، ترکی، روسی و اسلامی است . امروزه فرهنگ غربی با شدت بسیار رایج می‌گردد . بجز اکثریت آذربایجانی مردم ملتهای متفاوتی همچون ارمنی‌ها ، کردها و تالشی‌ها در جنوب و شرق و لزگی‌ها و یهودی ها و تات‌ها در شمال به رنگارنگی زبانها و فرهنگ رایج افزوده‌اند . نرخ باسوادی در این کشور در سطح استانداردهای اروپایی است و 98% جمعیت آن باسوادند .

برگزاری جشن نوروز و موسیقی سنتی موغام نشانه‌های نزدیکی و تأثیر ماندگار و تاریخی به فرهنگ ایرانی هستند . از لحاظ ادبیات نیز شعرایی مانند خاقانی شروانی و نظامی گنجوی از خاک جمهوری آذربایجان فعلی بر خواسته‌اند و تأثیرهای اساسی در ادبیات فارسی داشته‌اند . 

موسیقی

جمهوری آذربایجان از لحاظ موسیقی غنی است ، انواع موسیقی در این کشور رایج است :

1. موسیقی جاز
2. موسیقی خلق
3. موسیق کلاسیک
4. موسیقی معاصر
5. موسیقی موغام
6. موسیقی میخانه‌ای
7. موسیقی عاشیق
8. موسیقی سینمای آذربایجان

دین و مذهب

پیرامون ۷۰ درصد مردم جمهوری آذربایجان شیعه هستند و کلاً 4/93 درصد مردم این کشور مسلمان بوده و 8/4 درصد مسیحی ارتدوکس و بقیه (۲٫۴ درصد) پیرو مذاهب دیگرند .

در ضمن جمهوری آذربایجان پس از جمهوری اسلامی ایران ، دومین کشوری در جهان است که اکثر جمعیت آن را شیعیان تشکیل می‏دهند .

برخی نقاط دیدنی

·         قیزقالاسی در شهر باکو

·         مسجد و آرامگاه بی بی هیبت (خواهر امام رضا ع)

·         عمارت سعادت در باکو

·         آکادمی علوم جمهوری آذربایجان در باکو

·         ساختمان دولت آذربایجان

·         تندیس‌هایی برگرفته از اشعار نظامی گنجوی در موزه شهر گنجه

·         کاروانسرای شهر شکی

·         زیارتگاه دیری بابا در منطقه مرزه

·         کلیسای گرجی ساینگیلو در منطقه قاخ

·         منطقه توریستی خینالیق

·         روستای خینالیق در قوبا ( 5000 سال قدمت دارد)

·         سنگ نگاره قبوستان

·         دره رود آلازانی

·         جنگل آق‌دام

·         دریاچه‌ای در منطقهٔ قبله

·         جنگل‌های منطقه نابران (از قدیمیترین جنگلهای جهان)

·         صنایع دستی شهر قبله

·         برج دوشیزه درشهر قدیمی باکو

·         کاخ شیروانشاهان در باکو

·         پل جدایی در مرز ایران ، آذربایجان

·         کوه بازاردوزو

·         میدان آزنف در مرکز باکو

·         آبشار لریک

·         باشگاه کشتیرانی در خلیج باکو

·         معبد خدای آتش (آتشگاه باکو)

·         مسجد قباد در کاخ شیروانشاه (قرن 14)

·         موزه نظامی

·         سالن ارکستر باکو

·         جنگلهای اسماعیللی

·         کوه مورو در قفقاز

·         کوه بش بارماق

·         دروازه های شهر قبله پایتخت آلبانیای قفقاز

·         مسجد شاه عباس در شهر گنجه 

  

 

  

 

 

 

 

 

 

 

م. ده بزرگی