.:| هنر، معماری و مرمت  ابنیه تاریخی |:.

.:| هنر، معماری و مرمت ابنیه تاریخی |:.

Eskan ara Ltd. co (M.D)-------------- Art, Architecture & Historic Building Reparation
.:| هنر، معماری و مرمت  ابنیه تاریخی |:.

.:| هنر، معماری و مرمت ابنیه تاریخی |:.

Eskan ara Ltd. co (M.D)-------------- Art, Architecture & Historic Building Reparation

سنگ نگاره های کهن کردستان

Kurdistan Petroglyphs

 Read more to go and do not forget to comment

 دربهار 87 شرایطی مهیا شد تا از سنگ نگاره های (petroglyphs) کردستان دیداری داشته باشیم، این مهم به اتفاق دوست خوبم جناب آقای جمال لحافیان ،که از پژوهشگران سخت کوش سنگ نگاره های آن دیار هستند صورت گرفت. به علت کمبود وقت ، محوطه مورد باز دید از مکان های نزدیک به شهر سنندج انتخاب شد.
 

صبح زود ضمن تمهید مقدمات اولیه، راهی محل مورد نظر شدیم ، پس از طی مسافتی با اتومبیل وارد روستایی در دامنه کوهستان شدیم (سراب قامیش) ، جاده ای باشیب تند را پشت سر گذاشتیم و به نزدیک باغی در دامنه کوهی که متعلق به یکی از دوستان جناب آقای لحافیان بود، رسیدیم و پس از زمانی کوتاه به اتفاق آن عزیزان،پیمایش تپه ها و   کوهپایه های با شیب تند را آغازکردیم. بعد ازطی مسافتی چندین کیلومتری به سنگ های سیاه رنگی برفراز دره برخورد کردیم که رنگ و جنس آنها برای ما آشنا بودند . سنگ هایی ازجنس دگرگونی (Metamorphisim) از نوع پارا(Para) و اندکی ازسنگ های کوارتز که فاقد نقش بودند.
 
 
در بالاترین نقطه ازاین تپه خاکی، تخته سنگ های غول پیکری که بعلت تابش نور خورشید و دیگر عوامل طبیعی به رنگ سیاه گراییده بودند دیده می شد، که از دور در پایین آنها تک نقش هایی قابل مشاهده بودند .
تخته سنگ غول پیکرسیاه رنگ وپر از رمز و راز به علت عوامل طبیعی طی سالیان متمادی به چهار قطعه کوچک تر تقسیم شده بود که قطعات به وسیله شکاف هایی از هم جدا شده بودند.
 

I  - اندازه و ارتفاع بوم : 
 ارتفاع بوم از سطح زمین بیش از 3  متر ،  عرض بوم  2 متر و طول  آن بیش از6 متر است .لازم به ذکر است که ارتفاع کلی بوم ازسطح افق بیش از 500 متر است.
 
II  - زاویه شیب بوم :
 این بوم از چهار قسمت تشکیل شده، شیب قسمت های بالایی ازشیب قسمت های پایینی بیشتر است.شیب قسمت فوقانی تقربیاً  75  درجه است وشیب قسمت های پایینی تقربیاً 70  درجه است.
 
III  - جهت  قرار گرفتن بوم :
جهت قرار گرفتن بوم روبه شرق و جنوب شرق است و بوم هایی که دارای چنین شرایطی هستند ، نقوش آنها از شانس ماندگاری بیشتری برخوردارند. نکته قابل توجه اینکه نقوش آنها از میزان هوازدگی و فرسایش کمتری نیز برخوردارند و انسان در نگاه اول احساس می کند از قدمت کمتری نسب به نقوشی که در جهت غرب واقع شده و شیب کمتری دارند و رنگ نقوش آنها شبیه بستر شده برخوردارند که این دیدگاه درست نیست.
 
IV - تعداد نقوش و نوع نقوش:
درسطوح مختلف بوم ها این نقوش قابل مشاهده می باشند: بیست وچهارمورد  نقوش بزکوهی ،  سه انسان سوارکارو  یک سوار کار درحال کمانداری ، هفت مورد نماد هاودوازده نقش نامشخص دیگر که در مجموع  چهل وهفت نقشی می شود، که قابل مشاهده می باشند.
 
V - میزان هوازدگی نقوش :
 میزان هوازدگی و ریز فرسایش های بوجود آمده برروی نقوش این بوم ها بسیار زیاد است ، رنگ حکاکی ها به رنگ تیره و سیاه گرایده ، تاجایی که لایه هایی از بوم ها با نقوش موجود بر روی آنها از سطح تخته سنگ ها جدا شده و به پایین کوه افتاده اند.
 
VI  - اندازه نقوش حکاکی شده :
 اندازه نقوش در سطوح بوم ها متفاوت است کو چکترین آنها 2 سانتیمتر و بزرگترین آنها نزدیک به 18سانتیمتر است  و اکثر نقوش دراینجاانتزاعی Abstraction می باشند.
 
  VII – میزان عمق حکاکی ها : 
همه ی نقوش حکاکی شده از نوع سنگ نگاره های  Petroglyps  می باشند وبر اثر ضربه زدن های (کوبشی، Pecking) دقیق و یک نواخت به وسیله سنگ برسنگ ، استخوان حیوانات بر سنگ و فلزات برسنگ  ایجاد شده اند، هیچ یک از نقوش به روش کششی  و با رنگ ایجاد نشده اند. عمق حکاکی ها از 1  تا 2میلیمتر متفاوت است. 
 
 VIII- جهت قرار گرفتن نقوش :
جهت قرار گرفتن نقوش متفاوت است ولی بزرگترین نقش ها بزکوهی هستند و ظاهراً جدیدترند روبه سمت شرق هستند .
 
IX  - ابزارهای بکار رفته جهت حکاکی ها :
ابزار های بکار رفته شده در ایجاد حکاکی ها براساس دوره آنها و سختی سنگ بوم می تواند متفاوت باشد ، بنظر نگارنده نقوش منظم بی تردید توسط ابزارهای نوک تیز و سخت ایجاد شده اند و نقوش غیر دقیق و بهم ریخته می تواند از ابزارهای غیر تیز همچون استخوان حیوانات یا سنگ های آذرین باشد که اینگونه سنگ ها هم در محوطه زیاد است.
 
 X  - نوع حکاکی ها :
 همانطور که در بالا ذکر شد تمام نقوش براثر ضربه های منظم و دقیق در کنارهم ایجاد شده اند (پیکسل ) و هیچ یک از نقوش دراینجا به روش کششی ایجاد نشده اند، بنظر نگارنده تمامی حکاکان از آموزش های خاصی برخوردار بوده اند که توانسته اند در مرحله اول بدون خراب کردن بوم ها، چنین نقوش منظم و دقیقی را، با داشتن حالت های مورد نظر (روح ) بیافرینند.
 
 XI – قدمت نقوش و دیگرآثار :
برای پی بردن به تقدم و تاخیرحکاکی نقوش ایجاد شده ، وقتی ما قادر به قضاوت و ارزیابی منطقی خواهبم بود که یک بوم با شرایط یکسان  (شیب و جهت بوم ) داشته باشیم ، بهترین ابزار های دقیق برای قضاوت دقیق سن نقوش درایران، باتوجه به نبود مکانیسم های علمی، مقایسه آنها با خطوط مشخص شناخته شده در دوره های تاریخی و ماقبل تاریخی است، که ما تاکنون در ایران از این طریق سال یابی نسبی داشته ایم (خطوط عربی با ذکر تاریخ ، خطوط پهلوی ساسانی و خطوط اشکانی ، خطوط میخی ، خطوط هندسی عیلامی و خطوط هیروگلیف ) البته میزان شیب کتیبه و جهت آن، اگر نمونه ای سالیابی شده باشد با کتیبه ای با همین مختصات ( زاویه ، جهت ، جنس سنگ ، شرایط آب و هوایی یکسان) قابل مقایسه است. این گمانه زنی ها ، داده هایی نزدیک به کربن سنجی و تحلیل ریز فرسایش در بر دارد.
باتوجه به نمونه های مشابه در ارنان یزد، میمندکرمان و تیمره که گمانه زنی شده اند، قدمت نمونه های موجود در اینجامی تواند از 4 تا 8هزارسال پ.م متفاوت باشد که جهت قطعیت بهره گیری از ابزارهای علمی اجتناب ناپذیراست.
 
 
XII - میزان خدشه های وارد شده :
 سنگ نگاره ها توسط عوامل متعدد طبیعی در معرض  اضمحلال و نابودی هستند :
فرسایش بیولوژی ( گل سنگ ها و دیگرگیاهان) ، فرسایش نمکی (نفوذ آب به درون سنگ ها و تبخیر آن آب  و باقی ماندن نمک حاصل از تبخیر  باران، که با ترکیب دوباره آب باعث انفجار در شکاف سنگ ها می شود)،  فرسایش  انجمادی ( نفوذ آب درون شیارها و انجماد آنها که باعث متلاشی شدن سنگ می شود ) 0 فرسایش حرارتی ( سرد و گرم شدن در  روز و شب  باعث انقباض و انبساط و متلاشی شدن بستر می شود ) فرسایش بوسیله اسید ها (  ترکیب آب باران با CO2  و ایجاد اسید کربنیک ) فرسایش بوسیله گازها ( در اثر سوزاندن زغال سنگ و دیگر سوخت های فسیلی ایجاد گاز های SO2 و CO2 می شود  که با نشست آنها بر سنگ باعث نابودی آنها می شود)  فرسایش تابش مستقیم نور آفتاب که باعث کم رنگ شدن و محو آثارآنها می شود واز همه خشن تر و بیشتر عوامل انسانی است ، ( نوشتن یادگاری ، جاده سازی ، سد سازی و... )  که می توان برای حراست از آنها اقدام به ساخت محفظه های آهنی همچون تارمی های آرامگاه ها، با میله های بلند فلزی و سقف های آهنی آنها را محصور و محفوظ کرد و از آسیب های طبیعی و انسانی  وارده به آنها باهزینه هایی ناچیز جلوگیری کرد. 
 
   XIII - جنس سنگ و رنگ بوم : ازجنس دگرگونی (Metamorphisim) از نوع پارا(Para) و اندکی ازسنگ های کوارتز که فاقد نقش بودند.
 
  XIV -   تأثیر شیب و جهت بوم ها، بر میزان فرسایش سنگ نگاره ها:
چنانچه سطح بومی که سنگ نگاره هایی برروی آنها حکاکی شده است به صورت عمودی قرار داشته باشد به دلیل عدم ماندگاری آب و عدم نفوذ کمتر آب در حفره های سطح سنگ، میزان فرسایش آن کمتراست، هرچه شیب سطح بوم کمتر باشد ، ضریب تخریب در آنها بیشتراست ، درسطح افقی و در فضای آزاد بیشترین حد فرسایش ایجاد می شود. اگر زاویه سطح بوم با امتداد افق را با α نشان دهیم ضریب فرسایش را مطابق فرمول زیر می توان نوشت:

1+cosα ≈  E.F.

بعنوان مثال: میزان محاسبه فرسایش سنگ نگاره ای با زاویه 60 درجه نسبت به افق تقریباٌ چنین است،        

  1.5= 60 cos + 1  فرسایش این بوم با زاویه 60 درجه  5/1 برابر ازسنگ نگاره ای که بوم آن به امتداد قائم قرار دارد بیشتراست.
 همچنین جهت قرار گیری بوم ها از لحاظ جغرافیایی در فضای آزاد دارای فرسایش هایی متفاوت دارند . بگونه ای که نگاره حکاکی شده بر روی بوم های در جهت غرب به دلیل تأثیر بیشتر باد، باران و تابش نور خورشید، در معرض فرسایش شدیدتری نسبت به سنگ نگاره روی بوم  های در فضای باز هم جهت شرق قرار دارند. اگر زاویه عمود برسطح بوم با جهت شرق را با θ نشان دهیم ضریب فرسایش را مطابق فرمول زیر می توان نوشت:

1+θ/180 ≈  E.F.

 بعنوان مثال : میزان فرسایش برای سنگ نگاره ای که  در فضای باز جهت سطح بوم آن در راستای امتداد جنوب قرار دارد تقریباٌ 1.5=  180/90+ 1 برابر سنگ نگاره ای است که روی بوم در فضای آزاد به امتداد شرق قرار دارد و برای امتداد غربی تقریباٌ   2=  180/180+ 1 برابر می باشد.
 
 XV -  چون و چرایی بوجود آمدن نقوش : موزه های سنگی ، هنرهای صخره ای سنگ نگاره ها، آینه های تمام نمای زندگی نیاکان ما (مهر ، محبت ، سادگی و شادی)
محوطه های سنگ نگاره ها در ایران باستان کتاب های سنگی هستند که نویسندگان وهنرمندان  آنها، در   دوره های مختلف ، زمانی که انسان هنوز زبانی برای گویش و خطی برای نوشتن نداشته، بواسطه آنها حرف  زده و شرح زندگی خود و دیگران وحتی محیط اقلیمی خود را تصویرکرده اند، سنگ نگاره ها، نماد هایی از: زبان ، خط ، آداب و رسوم ، اسطوره ها ، ادبیات و تعیین قلمرو و پیشرفت پلکانی بشریتند، در واقع سنگ  نگاره ها، علایم و نشانه هایی هستند که از طریق آنها نیاکان ما توانسته اند زندگی کنند و دوام بیاورند.
سنگ نگاره ها گنجینه های تجربه هردوره بشریتند که نسل به نسل انتقال یافته اند. شاید اگر سنگ نگاره ها نبودند آثاری از تمدن ، فرهنگ و پیشرفت امروزی هم نبود، مگر نه اینکه تمدن ها حاصل ساخته ها و تجارب بشری است.
 
XVI – ویژگی های مشترک و پیوستگی سنگ نگاره ها:  
سنگ نگاره های این محوطه از چهار ویژگی و پیام مشترک با کل سنگ نگاره های ایران برخوردار است.

1 – وجود 90 درصد  نقوش بزکوهی باسبک و طرح های مشابه در کل ایران.

2- کهن بودن کلیه نقوش حکاکی شده باسبک و طرح های مشابه در کل ایران.

3- وجود هنردر آنها ( هنرهای صخره ای) همگون با کل سنگ نگاره های ایران.

4- انگیزه 90  در صد  نقوش حکاکی شده ریشه در اسطوره های ماقبل تاریخی دارد.

 

 
سنگ نگاره ها کهن ترین زبان گویای بشریتند  که در آنها رمز و رازهای بسیارنهفته است، برای درک آنها نیاز به عشق، ایثار وتعمق است ، این همان اکثیری است که اسرار و حلقه های مفقوده بسیاری را درآینده آشکارخواهند کرد و امروز کمتر کسی است که از مهم اطلاع داشته باشد وقطعاً در آینده نزدیک ارزش واقعی آنها درایران برهمگان آشکار خواهد شد.
 
 
با احترام - محمد ناصری فرد                                   


سنگ نگاره های کردستان

چکیده:

              آنچه در پی می آید اولین گزارش هنر صخره ای در کردستان ایران است که به طور مختصر به توصیف مجموعه ای از سنگ نگاره های پنج منطقه می پر دازد که نویسنده مورد شناسایی ومطالعه قرار داده است. با توجه به ثروت باستان شناسی که این استان کوهستانی ، کمتر به قدمت آن توجه شده و در حفظ آن تهدیداتی مشاهده می شود.
 
 

آقای جمال لحافیان پژوهشگر موفق سنگ نگاره های کردستان (سمت راست) و پرفسور مجیدخان از متخصصین و صاحبنظران نقوش صخره ای  و عضو سازمانAURA در استرالیا که به دعوت آقای لحافیان به کردستان دعوت شده اند.

 
مقدمه :

استان کردستان با مساحتی برابر با 28235 کیلومتر مربع در غرب ایران قرار گرفته و با مرز شرقی کشور عراق همسایه است. شهرهای این استان عبارتند از سنندج(مرکز استان)، سقز، دیواندره،بانه،بیجار،قروه،دهگلان،کامیاران و مریوان. سرزمین فعلی کردستان ایران یکی از کهن ترین مراکز اسکان در فلات ایران می باشد. بناهای تاریخی و فرهنگی این منطقه حکایت از تاریخ باستانی آن دارد. با توجه به ویژگیهای اکولوژیکی، جغرافیایی،توپوگرافی،جنگل ها و پوشش گیاهی وسیع و حیات وحش، استان کردستان یکی از زیبا ترین نواحی ایران بشمار می رود. وجود رودخانه های متعدد،کوهها و دشتها تنوعی از منا طق زیست محیطی را در این استان خلق کرده است.(1)کردستان سرزمینی باستانی وزادگاه فرهنگهای پر باری است که کمتر در سایر بخشهای ایران یافت می شود. مردم این استان به نظر می رسد از اخلاف مادها باشند که (دولت آشور را در 612 قبل از میلاد شکست داده)(2) و سپس یک از مقتدرترین امپراطوری ها ی جهان را پایه گذاری کردند. تحقیقات باستان شناسی در رابطه  با سفال و تپه های باستانی در شهر های کامیاران و  بیجار نشان می دهد که گروههای بسیاری از مردم طی هزاره چهارم تا هزاره اول قبل از میلاد در این ناحیه سکونت داشته اند.(3)بنا بر تاریخ باستانی کردستان ، بخش های مختلف این استان شاهد سنگ نگا ره های بسیار زیبا بوده که آثار آن بر روی سطوح صخره های باز و مکانهای بسته یافت می شود.در این مقاله وجود سنگ نگاره ها در مناطق مختلف عبارتند از :

1-   منطقه هورامان (ناحیه کوهستانی واقع در بین سنندج،کرمانشاه،مریوان و شهرزور)

 2-    منطقه سارال (کوهها و دشتهای مابین سنندج و دیواندره ).

3-    سنگ نگاره های غار کرفتو،به طرف شمال دیواندره و شرق سقز.

4-    سنگ نگاره ها به طرف شمال دهگلان.

5-    سنگ نگاره قمچقای در شمال بیجار.  

 

 1- سنگ نگاره های هورامان

هورامان ناحیه کوهستانی واقع در بین شهرهای ، سنندج، کرمانشاه، مریوان و شهرزور در کردستان عراق است که رودخانه سیروان از میان آن به طرف غرب جاریست. آزمایش دانه گرده گیاهی که در ساحل دریاچه زریوار مریوان توسط ( وان زیست و بوتما) (4) انجام گرفت و همچنین آزمایش منطقه ماهید شت کرمانشاه که توسط  (بروکس)  (5) انجام گرفت ، ثابت می کند که (( در حدود 22500 تا 14000 سال پیش منطقه کردستان و کرمانشاه غالبا" توسط گیاهانی از قبیل آرتمیزیا و غازپایان پوشیده شده و تقریبا" فاقد درخت بوده است. حدود 14000 تا 10000 سال قبل بر اثر افزایش دما، به نظر می رسد بارش باران افزایش یافته و تقریبا" بین 10000 تا 6000 سال قبل پوشش درختی شروع به افزایش نموده و ناحیه وسیعی را جنگلها یی از درختان بلوط و پسته وحشی فرا گرفت.))(6) درناحیه هوراما ن غارها و پناهگا های صخره ای فراوانی در مجاورت رودخانه سیروان وجود دارد که اکثر آنها رو به شرق بوده و در ارتفاعات نسبتا" کم واقع شده اند. با ستان شناسان تاکنون در مورد سایتهای پیش از تاریخ در هورامان تحقیقی ارائه نداده اند. بطوریکه غارها و پناهگاههای صخره ای آ ن هنوز بکر و دست نخورده باقی مانده است. با توجه به اینکه هورامان از نظر جغرافیایی ما بین غارهای بیستون کرمانشاه که در سال 1949 میلادی توسط( کارل تون اسکون)(7) حفاری شده و غارشانیدر در کردستان عراق که توسط (رالف سولکی) (8) حفاری و شامل آثار و بقا یای چندین انسان نئاندرتال بود قرار گرفته و با توجه به آزمایشات گرده شناختی که در سواحل دریاچه زریوار مریوان توسط (وان زیست و بوتما)(4) در سال 1977 انجام گرفت، تصور بنده بر این است که غارها و پناهگاههای صخره ای هورامان و نیز سواحل رودخانه سیروان بسیاری از آثارو بقایای دوره های آغازین را در خود جای داده است.این موضوع مستلزم مطالعات علمی منظم درآینده می باشد. به عنوان یک زیستگاه باستانی در کوههای زاگرس و بعد از هزاران سال هورامان هنوز آثار مکانهای باستانی پیش از تاریخ راهمراه با بقایای مخروبه که از زمانهای نخستین به جای مانده اند در خود دارد.در منطقه هورامان زیستگاهی یافتم که توسط گله داران به عنوان یک ناحیه ییلاقی طی 3000 سال گذشته مورد استفاده قرار گرفته است. تصاویر کنده شده بر روی سنگها از نظر زیبائی قابل توجه بوده و در آنجا چشمه ایست که هنوز هم جاریست. درمنطقه هورامان تعدادی غار شناسایی شده که بر روی دیواره های بیرونی آنها سنگ نگاره هایی مشاهده می گردد. در این میان غار بردمیر با تصاویر بز کوهی و سگ و غارتاش در یک کیلومتری شمال غرب آن را می توان نام برد. غار دوم نشانه های بارزی از اسکان را طی زمانهای پیش از تاریخ نمایان می سازد. بر روی دیوار بیرونی به طرف شرق سنگ نگاره هایی وجود دارد از جمله چیزی که به نظر می آید ترسیماتی از اسبها و سواران و تصویری شبیه بز که فاقد پا است. تصاویر بزها و سگها در دو غار بردمیر وتاش از تصاویر سواران قدیمی تر می باشد. متاسفانه نوشته های یادگاری تازه به چشم می خورد که بعضی آثار صخره ای را مخدوش کرده اند.سنگ نگاره ها بر روی سنگ ها و صخره ها در جاهای دیگر از نواحی کوهستانی این منطقه به چشم می خورد. برخلاف سایر قسمت های استان که در آنها هنر صخره ای بیشتر متمرکز است ، سنگ نگاره ها در هورامان در نواحی مختلف پراکنده  است. بعضی از آنها در مکانهایی وجود دارد که در این کوهستانهای صعب العبور جهت بازدید از آنها سه روز طول می کشد.   
 



2-  سنگ نگاره های سارال                                                                             

منطقه سارال ناحیه ای از شمال سنندج تا جنوب دیواندره شاهد تمدنهای بزرگی بوده که در غرب ایران پایه گذاری شده است. با این وجود هیچ گونه حفاری علمی باستان شناسی در محل ها ی این منطقه از قبیل تپه ها و گورستانهای قدیمی انجام نگرفته و این ناحیه مانند سایر بخشهای ایران در معرض غارت،چپاول و تخریب قرار داشته است. بخش بزرگی از سنگ نگاره های کردستان ایران در منطقه سارال قرار دارد. اشکال انسانی، حیوانی و تصاویر گیاهان و ترسیمات هندسی را احتمالا"بتوان به دوره آهن و هزاره اول قبل از میلاد نسبت داد همانطورکه تصاویر اسبها و سواران نشان می دهد. بعضی از موتیف های سنگ نوشته ای در ناحیه سارال را نمی توان در سایر بخشهای کردستان ایران مشاهده کرد، اینها شاهکارهای هنر صخره ای در استان به شمار می روند. نقاشیها شامل موتیف هایی است که به نظر می رسد تصاویری از اسبها و سواران،آهوان با انواع مختلف شاخها،گوزنها،زنان و مردان که پوشیده یا عریان هستند،گرگها،روباه ها،خرگوشها،شترها،سگها ی شکاری، پلنگها، خرسها، مارها،درختان،سایر گیاهان و اشکال هندسی از قبیل دایره با یک دایره کوچکتر در مرکز آن مربع،مستطیل ولوزی را نمایش گذاشته اند. بز کوهی اکنون در کوههای سارال منقرض شده اما بنا بر گفته شاهدان از جمله مردان سالمند منطقه،گله های بزرگی از بز کوهی حدودا"چهل سال پیش در کوهستانهاودشتهای این منطقه وجود داشته است. به نظر می آید که در سارال گله هایی از آهو و گوزن و نیز بز کوهی از زمانهای پیش از تاریخ تا به امروز وجود داشته و گونه آخر (بز کوهی) تنها چند سالی است که منقرض شده است.بیشتر ترسیمات کنده شده بر روی صخره ها در ناحیه سارال در طول دره هایی وجود دارند که هنوز هم دارای جویبارهای روانی است. چراگاههای سارال هنوز هم مکان خوبی برای اسکان گله داران است. یکی از سایتهای هنر صخره ای در ارتفاعات گوه کانی ریحان است. ناحیه ای که در آن، تصاویر مربوطه وجود دارد پناهگاه خوبی برای شکارچیانی بوده که گله های بز کوهی،آهووگوزن را در دشتهای پست دنبال و آنها را با اسبان تیزرو خود تعقیب می کرده اند. تصاویر اسب با زینهای مشخص که نشان می دهد زمانی بین قرن هفتم تا دهم قبل از میلاد کنده کاری شده اند در کوه کانی ریحان وجود دارد. 

 

 

   یک نمونه از سنگ نگاره های کرفتو ، عکاس : جمال لحافیان   

3-   سنگ نگاره های غار کرفتو
 
این مکان در شمال دیواندره و 74 کیلومتری شرق سقز واقع شده است. بر اساس مطالعات ژئو لوژیکی، صخره موجود در کرفتو از سنگ آهکی چینه ای الیگوسن با خطوط غیر منطبق در نواحی محدودی از بیجارو دیواندره می باشد.(9) غار کرفتو در بین مکانهای تاریخی زیویه و تخت سلیمان قرار دارد. این غار توسط پزشکی انگلیسی به نام (ج. کرمیک)درسال 1819 میلادی کشف و در همین زمان برای اولین بار توسط (کرپورتر)(10) توصیف شده و(راولینسون)نیز ازاین غار در سال 1838 دیدن کرد. یکصد سال بعد (استین)(11) نقشه آن را تکمیل کرد. از سال 1998 تا 2000 باستان شناسان ایرانی طی چند مرحله به مطالعه وبررسی غار کرفتو و محوطه آن پرداخته اند. این افراد عبارتند از منوچهر حمزه لو ، محمود میر اسکندری ،حسن رضوانی ،کورش روستایی،فریدون بیگلری و سامان حیدری. تاکنون فقط گزارش چند صفحه ای توسط آقایان ( حمزه لو و میر اسکندری)(12)به چاپ رسیده در حالیکه گزارشات سایر افراد هنوز منتشر نشده است. دهنه اصلی غار 17 متر از زمین ارتفاع داشته که استفاده از نردبان برای دسترسی به آن را ضروری کرده است . در زمانهای قدیم ،مردم در داخل غار اطاقها ،راهروها،ودرهایی سا خته و آن را به صورت یک ساختمان چهار طبقه درآورده اند. در نتیجه این غار در گذشته به قلعه ای غیر قابل نفوذ بدل گشته است. ناحیه کرفتو یکی از مراکز اصلی حکومت مانایی ها در غرب ایران حدود 2900 تا 2600 سال پیش بوده است.تنها صبر و شکیبایی کنده کاران ماد توانسته چنین معماری باشکوهی را خلق کرده باشد. مشاهده تعداد زیادی اطاق و راهرو که در قلب کوهستان ایجاد شده و در طبقات مختلف مرتبط با همدیگر قرار گرفته، هر بیننده ای را شگفت زده می کند. بدون تردید نوع چکش و قلم مورد استفاده کنده کاران آهن بوده است. مردمی که در این منطقه زندگی می کرده اند از لشکر کشیهای وحشیانه آشوریان هراس داشته و احتمالا" اقدام به ایجاد این قلعه در داخل یک غار طبیعی کرده اند. دژکرفتو در دورانهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. این مسئله از سبک معماری مورد استفاده در آن و نیزاز سنگ نگاره های روی دیوارها آشکار می گردد. بقایا و آثار متاخرتر از قبیل نوشته های یونانی و کتیبه ای مربوط به دوره اسلامی نیزوجود دارد. با این وجود اکثرسنگ نگا ره های غار متعلق به دوره آخر ساخت و استفاده مردم از غار می باشد. موتیف های موجود در غار کرفتو به نظر می آید تعدادی اسب و سواران،انسان،بزکوهی،گوزن،شتر،دست انسان،اشکال و تصاویر سمبلیک یا علائم نمادین را به تصویر کشیده اند. این تصاویردر بیشتر اطاقهای کنده شده در دل غار دیده می شود. متاسفانه بعضی از این تصاویردرزمانهای اولیه بر اثر تغییراتی در معماری آن آسیب دیده اند. سنگ نگاره ها به سبب نوشتن یادگاری توسط بازدید کننده ها بیشتر صدمه دیده اند. به طور کلی سنگ نگاره های غار کرفتو بسیار شبیه به منطقه سارال با مو ضوعات بسیار مشابه می باشد. این غار  در پی تحقیقات باستان شناسان در سال 1379 مورد حفاری و گمانه زنی قرار گرفت. بنا به گفته باستان شناسان وجود تراشه های سنگ در داخل و خارج غار بیانگر استفاده انسان از غار مربوطه در زمانهای پیش از تاریخ می باشد. جالب توجه است که این تحقیق درست بعد از آماده کردن غار برای بازدید کننده گان آغاز گردید. متاسفانه در حین آماده سازی محل برای بازدید کننده گان و نیز طی سونداژهای باستان شناسی، صدماتی به غار وارد شده است. باستان شناسان در جستجوی بقایا و آثار دوران نوسنگی و قبل از نوسنگی بوده و توجهی به نظرات بنده نداشته مبنی بر اینکه (بقایای زیادی از دوران اولیه سنگ در هورامان وجود دارد).(13) درنتیجه تحقیق در منطقه دریافتم که کوه های اطراف غار کرفتو نیزدارای سنگ نگاره هستند. غار کانی میکائیل در دو کیلو متری شمال شرق غار کرفتو واقع است. این غار توسط باستان شناسان ایرانی در سال 1380 حفاری و مورد بررسی قرار گرفت. در گزارش اولیه آنها نوشته شد که غار کانی میکائیل حدود 2100 متر از سطح دریا ارتفاع داردو نتیجه گیری کرده اند که هیچ نشانه ای از سکونت انسان در دوران پالئولیتیک پیدا نکرده اند. آنها نشانه هایی از سکونت اولیه مردمان روستایی در هزاره ششم و پنجم قبل از میلاد پیدا کردند.(14) 
 
                 

         یک نمونه از سنگ نگاره های  دهگلان ، عکاس : جمال لحافیان  

 4-   سنگ نگاره های دهگلان

دهگلان در 50 کیلومتری شرق سنندج واقع است. این شهر در دشت دهگلان با مساحت 62700 هکتار قرار دارد و 1800 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. حدود 30 کیلومتری شمال این شهر،سنگ نگاره های دهگلان در ضلع جنو بی یک تخته سنگ به ارتفاع 3 مترو70 سانتیمتر مشاهده می گردد. تصاویر موجود شامل چهار اسب و سواران آنها،دوگوزن،یک بزکوهی و تصویری که به نظر می رسد یک ماهی باشدوسواران درحال شکار می باشند. بنا بر پوشش گیاهی و آب فراوان، دشت دهگلان که سایت هنر صخره ای مشرف بر آن است،زمانی شکارگاه مناسبی برا ی مردم بوده است. این دشت از کوه های صلوات اباد سنندج شروع و در کوه های بدر و پریشان قروه خاتمه می یابد. تصاویر گوزن نشان می دهد که دشت دهگلان زیستگاه خوبی برای این نوع گوزن بزرگ بوده است. 

 

 

        یک نمونه از سنگ نگاره های سارال ، عکاس: جمال لحافیان     
 

5-سنگ نگاره های قمچقای بیجار
 
روستای قمچقای در60 کیلومتری شمال شهرستان بیجار قرار گرفته است. این ناحیه کوهستانی بوده ودر زمان جاری جزو مناطق حفاظت شده حیات وحش به شمار می آید. به طرف غرب و حدود یک کیلومتری روستا درارتفاع 10 متری بر روی صخره ای سنگ نگاره ای مشابه به هیروگلیف وجود دارد. باستان شناسی به نام آقای محمود کردوانی اولین بار این سنگ نوشته رادرسال1348 شناسایی و  گزارش کرد. او سنگ نگاره قمچقای را به هزاره چهارم قبل از میلاد نسبت داده است.(15) حدود 12 کیلومتری شمال غربی روستای قمچقای قلعه یا دژ قمچقا قرار دارد که بنا بر گفته باستان شناسان متعلق به هزاره اول قبل از میلاد است. سنگ نگاره قمچقای از اشکال هندسی و نمادین تشکیل شده است. بعضی از مو تیفهای آن از قبیل لوزی و مربع در هنر صخره ای سارال مشاهده می شود. به اعتقاد اینجانب ترسیمات قمچقای مربوط به هزاره اول قبل از میلاد می باشد.
 
یک نمونه از سنگ نگاره های قمچقای بیجار، عکاس : جمال لحافیان 
 
 
کشف و حفاظت هنر صخره ای در کردستان
 
در تابستان سال 1377 طرحی به سازمان میراث فرهنگی برای شناسایی غارهای پیش از تاریخ در کردستان ارائه دادم. از اعضای این سازمان سوال کردم آیا روستائیان وجود هنر صخره ای را گزارش کرده اند . آنها وجود چنین گزارشی را تائید و آدرسی را در هورامان به بنده دادند. به آنجا رفته و برای اولین بار سنگ نگاره های کردستان را مشاهده کردم. هنگام بازگشت از سازمان میراث فرهنگی خواستم به بنده اجازه دهند تحقیقاتی را در خصوص هنر صخره ای به عنوان محققی مستقل انجام دهم که این اجازه داده شد و من کار خود را آغاز کردم. با گفتگو با روستائیان بویژه مردان سالمند،شکارچیان و چوپانان و غیره توانستم اطلاعات جدیدی را به موفقیت اکتشافات خود اضافه کنم. تا کنون تونسته ام نواحی زیادی را با هزاران سنگ نگاره در بخش های مختلف کردستان ایران شناسایی کنم. در حال حاضر حفاظتی برای سایتهای هنر صخره ای وجود ندارد. تنها راه حفاظت از سنگ نگاره های کردستان عدم گزارش محل وقوع آنها و اشاره کلی به محل عمومی آنهاست. تا کنون هیچ گونه مطالعات علمی و تجربی در خصوص سنگ نگاره های کردستان انجام نگرفته است.
 
 
 یک نمونه از سنگ نگاره های قروه.،عکاس : جمال لحافیان 
 
متاسفانه هیچ مقرراتی برای مطالعه و حمایت از این گونه مناطق در ایران وضع نشده است. دو عامل موثر در تخریب سنگ نگاره های کردستان مشاهده می شود.1- طی سی سال گذشته، نوشتن یادگاری و بازسازی هنر صخره ای متاسفانه مشاهده می شود. 2- عوامل طبیعی از قبیل سرما و گرما، بارش و فرسایش بر نقوش صخره ای صدماتی را وارد آورده است.  
 

 عکس چاپ شده روی جلد مجله تخصصی هنرهای صخره ای استرالیا AURA  .
 
 گردآورنده : محمد ناصری فر


 پژوهش ، تحقیق و عکاس - جمال لحافیان
نظرات 1 + ارسال نظر
سیروان الیاسی 1389/09/27 ساعت 20:59

واقع عکسهتون جالب بود باور نمی کردم که تو کردستان همچی نقوش صخره ای وجود داشته باشه

برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد